Çocuk – Ebeveyn – Çizgi Roman ilişkisi
Bugün, dünyada çizgi romanın çocuk ve gençlerle buluşması için türlü yollar denenmektedir. Almanya’da ders olarak öğretilen çizgi roman, Fransa’da müzesi kurulan, bir çok ülkede de kütüphaneleri kurulan bir sanat dalıdır.
Yurtdışında çizgi roman bir sanat dalının görmesi gereken tüm saygıyı görürken ülkemizde çizgi roman hala öcü olarak görülmekte, çoğunlukla okunması gereksiz, zaman kaybı veya zararlı bir uğraş olarak algılanmaktadır. Oysa bugün güzel eğitim fakültelerinde onlarca yetenekli genç bu alanda eğitim görüyor, bir sanat dalına hizmet etmek üzere mezun oluyorlar. Buna karşın bir çok çocuk ve genç insan tanıştırılmadığı bir sanat dalından mahrum kalarak hem sanatsal tatmin duygusundan uzak kalıyor, hem de yeteneği olanların geliştirme fırsatı ellerinden alınıyor.
Prof. Dr. Nilüfer Tuncer, Çizgi roman ve Çocuk (1) adlı araştırmasında “Çizgi Romanların Çocuklar Tarafından Sevilme Nedenleri” başlığı altında şu verileri sunar:
“Çizgi romanların , çocuklar tarafından bu kadar sevilmelerinin nedenlerini Larrick şöyle sıralamaktadır:
1- Çizgi romanlar, çocuğun hareket ve macera isteğini doyurmaktadır.
2- Olaylar hızla gelişmekte olup, öyküler kısadır. Bu da çabuk doyuma ulaşmak demektir.
3- Okunmaları kolaydır. Okuyamayan çocuk bile, resimlerden öyküyü anlayabilir.
4- Çizgi romanların satın alınması çok kolaydır, çünkü her yerde satılmakta ve fiyatları ucuzdur. Ayrıca, mahalledeki her çocuğun elinin altında değiş- tokuş yapabileceği, yada ödünç verebileceği dergileri vardır.
5- Çizgi roman okumak, herkesin yaptığı bir şeydir. Çocuklar grup onayına önem verirler. Diğerleri çizgi roman okurken birinin okumaması, o çocuğun “ garip” olarak damgalanmasına yol açabilir.
6- Bir çok çocuğun okuyacak başka bir şeyi de yoktur. Pek çok çocuk, daha güzel ve en azından çizgi roman kadar sürükleyici kitapların varlığından haberdar bile değildir.
Larrick’ in kendi ülkesi için saptadığı bu nedenler, bizim ülkemiz için de geçerlidir.”
Çocuk Vakfı Yayınları bu kitabı 1993 yılında çizgi roman dünyamıza kazandırmıştır. Bu başarılı araştırma kitabındaki bilgileri en iyisi Almanya’da ders olarak okutulan “COMİCS” (2) isimli ders kitabındaki bir araştırmayla desteklemek. Kitabın 11. ve 19. sayfaları arasında ülkemizde de yayınlanan bazı yayınların özellikle küçük yaş gruplarına göre uygunlukları irdelenmekte:
DONALD DUCK
Her yaşa önerilmekte
Örnek Öykü: Bir öyküde kumsala vuran bir Balina bulan Donald ve yeğenleri onu satmayı
düşünürler. Ancak başta hayvanseverler derneği olmak üzere herkes bu yaptıklarının yanlış olduğuna onları ikna ederler. Balinanın hayatını kurtarırlar.
Çizimsel Özellikler: Temiz, karışık olmayan, anlaşılır çizgiler.
Dil: İyi kurulu, güzel, akıcı cümleler.
İçerik: Konular macera içeriyor ve okuyanı zihnen rahatlatır (katharsis).
Bilgi – Mesaj: Yetişkin ve çocuğa inandırıcı gelen inandırıcı karakterizasyon. Mesajlar
mantıklı ve yapıcı.
Espri Anlayışı: Seviyesizleşmeyen mizah yüklü.
SUPERMAN
Küçüklere önerilmemekte
Örnek Öykü: Lois Lane, Süpermen’le evlenmek istemektedir. Ancak bu farklı bir boyutta
sihirli bir ayna sayesinde gerçekleşmektedir. Ayna kırılır, ama yine de iyi sona ulaşılır.
Çizimsel Özellikler: Hareketli ve karışık çizgiler. Abartıya kaçan rahatsız edici mimikler.
Dil: Yer yer argo konuşulan sokak ağzı.
İçerik: Küçük yaşlar için kesinlikle karışık mesajlar içermektedir. Bir çok yaratım anlamsız ve
soyut bilgiler üzerine inşa edilmiştir. Macera tamam ama rahatlama mümkün değil.
TEMEL REİS
Hemen her yaşa önerilmemekte
Örnek Öykü: Kötü ruhlar bir adayı ele geçirirler. Temel Reis, eşinin bikinili fotoğrafını
gösterir onlara ve hepsi de onunla alay ederek gülerler.
Çizimsel Özellikler: Çizgi ve renklendirme yetersiz.
Dil: Yarım cümlelerden kurulu ifadeler, kaba dil yapısı.
İçerik: Rahatlama sağlamaktan uzak zorlama konular.
Bilgi – Mesaj: Kesinlikle sıfır.
Espri Anlayışı: Yetişkinlere ancak hitap edebilen, çocuklara zorla sunulan uygunsuz mizah
anlayışı.
ASTERİX
Her yaşa önerilmekte
Örnek Öykü: Romalılar Galyalıların direnişini kırmak için boyun eğen şeflerden birini
kullanmak isterler. Plana göre Şefler arası dövüş müsabakası yapılacaktır ve o şef
özgür köyün şefini yenerek Roma’ya bağlayacaktır. Özgürlüğüne düşkün Galyalılar
kurnazlık ve zekayla Romalıları alt ederler.
Çizimsel Özellikler: Zengin yüz ifadeleri, temiz renklendirme, detaylarda özenli çalışma.
Dil: Akıcı, espri ve zeka yüklü diyaloglar.
İçerik: Karakterler, okuyucuyu her sayfada eğlendiren durumlarla karşılamaktadır.
Bilgi – Mesaj: Eğlendirirken tarihsel bilgilendirme sağlamakta.
Espri Anlayışı: Mizah bu eserlerde gerçekten ince ve etkili işlenmiştir.
Ülkemizde üstteki çizgi romanların dışında dergiler de basılmaktadır elbette. Bunlardan Red Kit yine Asterix gibi her yaşa önerilebilir. Tommiks ve Teksas (Çelik Blek) özellikle ortaokullulara hitap edebilecek aksiyonu, iyi-kötü karşıtlığıyla, cinsellikten uzak, erdem mesajıyla hitap etmektedir. Spawn, Batman dergileri gençlere ve yetişkinlere uygunluk göstermektedir.
Ancak bu noktada yetişkinlerin dikkat etmesi gereken bir nokta bulunmakta: Çizgi romanı, çizgisiyle, içeriğiyle anlamak ve doğru yaşa doğru okutmak. Mesela Örümcek adam örneğini kullanabiliriz: Örümcek Adam, siyah-beyaz eski serisiyle içeriği, çizimi ve hayata dair mesajlarıyla özellikle liselilere hitap etmektedir. Hayatı sorgulamak ve gencin hayattaki yerini ve geleceğini sorgulaması bakımından oldukça yapıcı bir süreci örnekler. Renkli serisi ise üçe ayrılır:
- Klasik serinin devamı: Eski siyah-beyaz seriyle büyümüş okura hitap eden daha karışık çizgi ve desenlerden oluşan, şiddeti ve aksiyonu daha bol bir seri. Genç ve yetişkinlere uygun düşmektedir. Alt yapı arayıştan, eldekini muhafaza etmeye dönüşmüştür çünkü okurların yaşıyla kahramanın yaşı ilerlemiştir.
- Ultimate serisi: Eski serinin tekrar elden geçmesiyle oluşturulmuş senaryolar. Bu defa hedef yaş grubu liseden aşağı düşürülmüş.
- Çocuklara hitap eden magazinel dergi: Bulmaca, bilmece, genel kültürün yanı sıra çocuklara ulaşabilen aksiyon, mesaj, dil ve çizimi barındırmaktadır.
Sanatın her türünün hayatımıza ve duyarlılığımıza katkısı düşünülürse çocuklarımızı bir sanatla daha buluşturma görevi herkesten çok ebeveynlere düşmektedir. Bunun da koşulları belli: Çocuğu, ihtiyaçlarını ve çizgi romanı anlamak, belirli yaşları doğru çizgi roman sanatıyla buluşturabilmek.
Ümit Kireççi (oyuncu-yazar)
Cumhuriyet Kitap eki / Sihirli Değnek sayfası
1. Çizgi Roman ve Çocuk, Prof. Dr. Nilüfer Tuncer, Çocuk Vakfı Yayınları, 1993, İstanbul
2. Comics, Hubert İvo – Valentin Merkelbach – Hans Thiel, Diesterweg, 1975, Frankfurt